Велааматар і мастак Валянцін Балдэнка, які паўсвету аб'ехаў на ровары, больш за 20 гадоў займаецца рэабілітацыяй людзей з абмежаванымі магчымасцямі.

Валянцін Васілевіч вялікі аптыміст па натуры, ён умее заўважаць вакол сябе прыгожае, любіць людзей, унушае сімпатыю з першых некалькіх фраз. Нехта абавязкова падкрэсліць, дзівак, маўляў. Ну вось, скажам, на сустрэчу са мной ён прыехаў на ровары, у Брэсце ў той дзень было мінус 17. Гэта проста такі лад жыцця ў яго, яму іншы транспарт не патрэбны, прычым, у любое надвор'е. Можа, таму ў свае 67 ён поўны сіл, ідэй, праектаў на стадыі рэалізацыі, у яго шмат таварышаў, аднадумцаў, адным словам, работы столькі, што старэць няма часу.

Першы клуб падарожнікаў.

Па адукацыі і асноўнай прафесіі Валянцін мастак. Ён скончыў Краснадарскі дзяржаўны ўніверсітэт. У савецкі час выстаўляўся і ў Краснадары, і, пазней, у Беларусі. Але як большасць мастакоў, зарабляў па першым часе нагляднай агітацыяй. У Брэст з паўднёвых шырот сям'я пераехала па празаічнай прычыне — у жонкі пачалася алергія на асобныя кубанскія расліны. А тут жылі браты Валянціна, ураджэнца Бабруйска, сюды нярэдка ездзілі ў госці, вось і выбралі горад бліжэй да родных, ды і цяплей тут, чым, скажам, на поўначы краіны.

Вялікі аматар велападарожжаў, які свой першы ровар купіў за грошы, заробленыя ў студэнцкім будатрадзе, адразу ж запісаўся ў абласны веласіпедны клуб. Але вось наездзіцца па Савецкім Саюзе не паспелі, вялікая краіна адышла ў нябыт. Неўзабаве з-за фінансавых праблем разваліўся і клуб.

Тады няўрымслівы Балдэнка рашаецца стварыць сваю веласіпедную арганізацыю. Па падказцы падатковай інспекцыі зарэгістравалі як прыватнае прадпрыемства. У лютым 1995-га, на першы сход прыйшло 22 велааматары. Было прынята рашэнне стварыць вытворча-турыстычнае прадпрыемства «Клуб велатурызму і падарожжаў». Каб зарабіць грошы на падарожжы, займаліся адстройваннем на будоўлі, вазілі цэглу з Гродна на продаж, не цураліся ніякай работы. І вандравалі па свеце. Пры гэтым усяляк стараліся пра сябе заявіць, за мяжой расказаць пра Беларусь. Гарвыканкам падтрымліваў такую народную дыпламатыю. Аднойчы нават трапілі на велавыстаўку ў Берлін. Так турыстычны Захад даведаўся пра веласіпедыстаў з Брэста.

Чарнобыльскі марафон з калясачнікамі.

Прыкладна ў гэты ж час давялося забраць да сябе з Краснадара бацьку-франтавіка, якому з-за хваробы ампутавалі абедзве нагі. Змайстраваў механізм, каб чапляць інвалідную каляску да ровара, і вазіў бацьку на прагулкі ў лес. А калі родны чалавек пасяліўся ў Доме ветэранаў, убачыў наглядна маштабы праблемы: вакол жыве мноства людзей, якія не могуць рухацца самастойна. Валянцін пачаў вазіць бацькавых суседзяў па Доме ветэранаў, які размяшчаўся па вуліцы Гродзенскай. Тады ж ён упершыню задумаўся, што трэба дапамагаць інвалідам, і не толькі ўзросту ветэранаў, але і маладым, якія сядзяць дома.

Першы, з кім пазнаёміўся ў абласным таварыстве інвалідаў, быў інструктар па спорце Іван Шмыга. Аднадумцаў адзін у адным адчулі з першага погляду і першых слоў. Валянцін Балдэнка тады рыхтаваўся да міжнароднага веламарафону па Беларусі, прысвечанага 10-годдзю чарнобыльскай катастрофы. Дык вось, неяк адразу ўзнікла ідэя прыцягнуць да справы інвалідаў. Знайшлі самых адважных добраахвотнікаў. Адным словам, у паездку разам са здаровымі веласіпедыстамі адправіліся пяцёра людзей з абмежаванымі магчымасцямі, двое з якіх — Ірына Мохава і Наталля Курэпіна — калясачніцы. Для іх быў прадугледжаны запасны варыянт, групу суправаджаў аўтобус, і ў любы момант дзяўчаты маглі сысці з дыстанцыі. Але яны не здаліся, усё пераадолелі! Роўна 500 кіламетраў дарогі вытрымалі, праехалі ў калясках, якія былі прымацаваны да ровараў.

— Групу вельмі цёпла сустракалі ў розных гарадах. У Століне, — згадаў Валянцін, — Ірыну Мохаву, якая чытала свае вершы, проста засыпалі кветкамі.

Непратаптаным шляхам.

Пасля гэтай паездкі стала ясна, што работу з інвалідамі трэба працягваць, людзей неабходна выцягваць з чатырох сцен, вучыць іх не зацыклівацца на сваіх хваробах. Разам з дырэктарам «Цэнтра маладзёжнай ініцыятывы» Васілём Барысавым, які мае турбазу «Спадарожнік» на беразе Белага возера ў Брэсцкім раёне, распрацавалі праграму 10-дзённага курса рэабілітацыі.

— Праўда, гэтых дзяўчат і хлопцаў першы раз ледзь не сілай даводзілася выцягваць з кватэр, — згадвае Валянцін Васілевіч. — Сказаць, што яны адчувалі сябе некамфортна, калі прыехалі, амаль нічога не сказаць. Яны баяліся, бо не было вопыту камунікацый з равеснікамі, яны саромеліся сваіх хвароб, калецтва, яны выглядалі разгубленымі і прыгнечанымі. Але за дзесяць дзён, мы самі нават не чакалі такога выніку, маладыя людзі перамяніліся. Ну, напрыклад, у праграме была своеасаблівая паласа перашкод. І калі першы раз прайшлі гэтую сцяжыну па гразі і купінах не толькі з нашай дапамогай, але і дапамагаючы адно аднаму, а потым дзяліліся ўражаннямі, то адна дзяўчына сказала: «У той гразі мне часам хацелася вас забіць, Валянцін Васілевіч, а цяпер я шчаслівая, бо мы ўсе пераадолелі той участак, па якім і здароваму не вельмі проста прайсці!» І я зразумеў, што правільную тактыку выбраў.

Развітваліся ледзь не са слязамі, бо навучыліся ўсміхацца, адкрыта выяўляць свае эмоцыі, пачуцці. Нам было радасна не менш за іх, — успамінае ён.

Пасля гэтага сустрэчы сталі рэгулярныя, маладыя людзі ўжо прасіліся на турбазу. Яны знаёміліся там, нехта закахаўся і стварыў сям'ю, пачалі нараджацца дзеці. Так паступова ўтваралася грамадская арганізацыя «Інвалід і асяроддзе», у якой аб'ядналіся керамічная майстэрня для інвалідаў, рэабілітацыйная турбаза на Белым возеры і велаклуб.

Для інвалідаў, якія аб'ядналіся, пачаўся новы ўзровень жыцця. Заявіў пра сябе тэатральны фестываль «Непратаптаны шлях». Людзі з абмежаванымі магчымасцямі адкрывалі ў сабе таленты, іх спектаклі карыстаюцца заслужанай сімпатыяй гледачоў. Фестываль ужо мае сваіх аматараў, на фэст з'язджаюцца аналагічныя тэатры з розных краін. Праўда, апошнім часам ён не праводзіцца з-за пандэміі. Але ж усе самадзейныя артысты вераць, што хутка эпідэмія пойдзе на спад, і яны зноў выйдуць на сцэну.

А летась маладзёжнае грамадскае аб'яднанне «Інвалід і асяроддзе» стварыла інклюзіўны цэнтр прасоўвання здаровага спосабу жыцця ў двары па вуліцы Машэнскага. Грошы на абсталяванне выдзеліў Еўрасаюз у рамках праекта «БЕЛМЕД». Цяпер на дваровай пляцоўцы займацца на трэнажорах, гуляць у валейбол і іншыя рухавыя гульні могуць не толькі інваліды, але і ўсе ахвотныя.

Першапраходзец міжнародных маршрутаў.

Для Валянціна Балдэнкі работа з інвалідамі гэта ўжо неад'емная частка жыцця. Пачынаючы з 1999 года згаданая арганізацыя атрымала 15 малых грантаў пасольстваў Фінляндыі, Швецыі, правяла веламарафоны, рэалізавала экапраграмы ЗША, Германіі, Польшчы, ПРААН для веласіпедыстаў, якія ў шчэпцы з інваліднымі каляскамі займаліся рэабілітацыяй людзей з абмежаванымі магчымасцямі. Адным словам, велападарожжы для інвалідаў сталі магчымыя, і магчымыя сталі адкрыцці прыгажосці роднага краю, яго сусветных славутасцяў і невялікіх мястэчак.

— Вось і нядаўна мы адну крыніцу для сябе адкрылі ў Пружанскім раёне, дзе пачынаецца рака Муха, — згадвае Валянцін Васілевіч.

Ну а сам ён дзе толькі ні быў на сваёй двухколавай машыне. На яго ліку — шэсць марафонаў па маршруце Парыж — Масква, на якіх Балдэнка быў каардынатарам беларускай часткі прабегу. Па Паўночнай Італіі ездзілі па месцах былых баёў пад камандаваннем Суворава ў 1799 годзе. Дадому вярталіся праз Аўстрыю і Германію. Для велааматараў з горада-пабраціма Брэста Равенсбурга арганізоўваў веласіпеднае падарожжа па Крымскім паўвостраве. На адной з замежных узнагарод канца 1990-х напісана: «Першапраходцу міжнародных веласіпедных марафонаў».

Як Алу Пугачову з 50-годдзем віншаваў.

Канец 1990-х знамянальны ў яго асабістай гісторыі падарожжаў паездкай на юбілей да... Алы Пугачовай. Красавік 1999-га. «Была ў маім жыцці такая авантура, — усміхаецца Валянцін Васілевіч, — падумаў, калі прыеду на ровары за 1100 кіламетраў, можа, прымадонна ўшануе мяне сваёй увагай, дазволіць павіншаваць асабіста».

Ну і праехаў 56 гадзін ад Брэста да Масквы фактычна амаль што без перапынкаў. Па дарозе расказваў многім людзям, куды едзе, прасіў напісаць пажаданні артыстцы ў адмысловы альбом. Віншаванні і добрыя словы ад рукі пісалі калгасныя механізатары і брыгадзіры, школьныя настаўніцы і міліцыянеры з дарожных пастоў ДАІ, студэнты і пенсіянеры. Да канца паездкі альбом аказаўся цалкам запісаны. Тыя радкі вельмі кранулі Алу, калі яна пагартала запісы, абяцала пакінуць іх у асабістым музеі. Але гэта было потым.

Адразу ж з дарогі Валянціну давялося чакаць спявачку чатыры гадзіны каля гасцініцы «Расія», дзе быў прызначаны юбілейны канцэрт. Па чарзе выходзілі да яго Крысціна, Філіп Кіркораў, адміністратар, размаўлялі з ім. Ну а калі да канцэрта засталося чвэрць гадзіны, нарэшце правялі да знакамітай спявачкі. Калі ўручыў альбом, Ала Барысаўна расчулілася, сказала нешта накшталт: «Як я люблю гэтых беларусаў!» А ён, стомлены дарогай і доўгім чаканнем, так разгубіўся, што забыўся пра фотаапарат на шыі, не папрасіў нават здымак агульны зрабіць. Але ж яго затое запрасілі на канцэрт. А потым, праз некалькі месяцаў, быў канцэрт прымадонны ў Мінску, на які Валянцін Балдэнка атрымаў запрашэнне ад спявачкі, на канцэрт тады ездзіў разам з жонкай і дачкой.

Вось такі эпізод быў у адным з яго падарожжаў. Як ён сказаў: «Сустрэча доўжылася сем хвілін, а ў памяці засталася на ўсё жыццё». Пра яго тады «Комсомольская правда» пісала, захоўвае газетную выразку.

Для студэнтаў трэцяга ўзросту.

Спраў і праектаў, як ужо гаварылася, у няўрымслівага Балдэнкі многа. Ён выкладае веласіпедны турызм і выяўленчае мастацтва ў Інстытуце трэцяга ўзросту Тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва Ленінскага раёна. Ён і каля вытокаў гэтага Інстытута стаяў, пра што ўжо мала хто згадвае. Тады, у сярэдзіне нулявых, гэтую ідэю прывезлі з Германіі. Калегі-аднадумцы дапамаглі з дакументацыяй, падзяліліся вопытам, падтрымалі фінансава. Інстытут у Брэсце ўзнік першы ў краіне, ну а потым добрую справу падхапілі ў іншых абласцях. Цяпер да яго на заняткі ў майстэрню ходзяць «студэнты» ва ўзросце, якія раптам адкрываюць у сабе мастацкія здольнасці. Некаторыя дарастаюць да персанальных выставак. Да веласіпеднага турызму, як аказалася, таксама можна далучыцца на пенсіі. Многія ўжо сталі пастаяннымі ўдзельнікамі велападарожжаў. Удзельнікі маршаў не проста едуць і назіраюць, але і робяць свет вакол сябе лепшым. Таму часам даводзіцца арганізоўваць суботнікі на хаду.

Некалі яны з таварышамі спачатку ўбачылі Цар-дуб у Пажэжынскім лясніцтве Маларыцкага раёна, пачулі яго сумную гісторыю, а потым рэстаўрыравалі гэтае ўнікальнае 850-гадовае дрэва. Мясцовыя людзі расказалі, што ў пачатку 1940-х у дуб ударыла маланка, раскалола ствол, знесла верхавіну. Каб гісторыя не паўтарылася, прыдумалі громаадвод. На адным з прадпрыемстваў знайшлі патрэбную металічную крышку. Запрасілі альпініста, які праклаў шлях на вяршыню дрэва. Потым спецыялісты падняліся, зрэзалі няроўнасці, вычысцілі дупло, апусцілі туды бутэльку з пісьмом для нашчадкаў і закрылі металічным парасонам, ад якога нацягнулі дрот уніз і зазямлілі яго. Дрэва расце, да яго водзяць экскурсіі.

Валянцін Балдэнка стаў адным з ініцыятараў стварэння экалагічнай сцяжыны, якую летась афіцыйна адкрывалі. Яна цягнецца ўздоўж ракі Мухавец ад Брэсцкай крэпасці да раёна Чырвоны Двор.

— Аднойчы мы з веласіпедыстамі трэцяга ўзросту ездзілі ўздоўж рэчкі і захапляліся краявідамі. І неяк сама сабой узнікла думка пра добраўпарадкаванне гэтай тэрыторыі. Тады нашу прапанову падтрымаў тагачасны губернатар Канстанцін Сумар. Ну і паступова справа зрушылася з месца, добраўпарадкаваннем займаліся розныя арганізацыі. Летась гарвыканкам разам з грамадскасцю давялі работу да лагічнага завяршэння. Зараз зялёны маршрут працягласцю пяць кіламетраў стаў надзвычай папулярны ў гараджан.

А нядаўна ездзілі ў Дамачава да інваліда-калясачніка, які з дапамогай сяброў уладкаваў уласны дом. Чым больш працую з гэтымі людзьмі, тым больш імі захапляюся. Людзі з абмежаванымі магчымасцямі вельмі часта выглядаюць мацнейшымі за нас, здаровых, — сказаў Валянцін Балдэнка і заспяшаўся на адкрыццё выстаўкі сваёй «студэнткі».